روانشناسی رشد به چگونگی رشد و تغییر انسان در طول زندگی تمرکز دارد. هدف روانشناسان رشد بررسی دامنه تغییرات انسان در سه بعد رشد فیزیکی، شناختی و عاطفی- اجتماعی است. روانشناس های رشد در تلاش هستند تا چگونگی تغییر رفتار، احساس و تفکر انسان را از زمان شکل گیری نطفه تا زمان مرگ بررسی کنند. ما در این دوره قصد داریم درباره ی چیستی، نظریه ها، مراحل رشد و زمان مناسب برای مرجعه به روانشناسی رشد اطلاعاتی را ارائه دهیم.
روانشناسی رشد چیست؟
یکی از شاخه های روانشناسی که به چگونگی رشد و تغییر افراد در طول زندگی متمرکز است، روانشناسی رشد می باشد. متخصصان در زمینه رشد به کلیه تغییرات طبیعی اعم از فیزیکی، اجتماعی، عاطفی و شناختی توجه می کنند.
تغییر یک امر اجتناب ناپذیر است. انسان در طول عمر از زمان شکل گیری نطفه تا مرگ به طور دائم در حال رشد است. روانشناسان رشد در تلاش هستند تا علت و چگونگی ایجاد تغییر در طول زندگی انسان را شرح دهند. در واقع اصلی ترین هدف روانشناسان رشد به توضیح چگونگی تغییر رفتار، احساس و تفکر در طول زندگی اختصاص دارد.
روانشناسان رشد مدت زمان زیادی را صرف بررسی و مشاهده چگونگی فرایند های رشد می کنند. همچنین در تلاش هستند تا مسائلی را که فرایند های رشد را با اختلال مواجه می سازند، شناسایی نمایند.
اگر فرد بتواند چگونگی و چرایی تغییر و رشد را درک نماید، می تواند با پتانسیل کامل عمل کند. در واقع درک مسیر رشد طبیعی انسان می تواند نقش بسزایی در جلوگیری از شکل گیری مشکلات احتمالی نظیر ناامیدی، عزت نفس پایین، افسردگی و عدم موفقیت در زندگی ایفا نماید.
جالب است بدانید که روانشناسی رشد دامنه تغییرات انسان را در سه بعد رشد فیزیکی، شناختی و رشد عاطفی- اجتماعی مورد بررسی قرار می دهد.
پدر روانشناسی رشد
همانطور که میدانید در هر حوزه ای شخصی به عنوان “پدر” شناخته می شود علت انتخاب این لقب برای این است که از نظر علمی و دانش دارای مرتبه بالایی است در حوزه روانشناسی، و در روانشناسی رشد به “ژان پیاژه” پدر علم روانشناسی رشد گفته می شود
نظریه های روانشناسی رشد
اغلب روانشناس های رشد در راستای تفکر درباره جنبه های مختلف رشد انسان از نظریه های متعدد بهره می گیرند.
به طور مثال روانشناسی که رشد فکری کودک را مورد ارزیابی قرار می دهد، ممکن است نظریه رشد شناختی پیاژه را در نظر بگیرد. در این نظریه مراحل کلیدی را که کودکان در طول یادگیری طی می کنند، عنوان شده است.
همچنین ممکن است یک روانشناس کودک خواستار در نظر گرفتن چگونگی تاثیر روابط کودک با مراقبین بر رفتار های او گردد. بنابراین از نظریه دلبستگی بالبی بهره بگیرد.
روانشناسان علاقه دارند تا نحوه چگونگی تاثیر گذاری روابط اجتماعی بر رشد کودکان و بزرگسالان را درک کنند.
نظریه رشد روانی اجتماعی اریکسون و نظریه رشد اجتماعی- فرهنگی ویگوتسکی دو چهار چوب نظریه محبوبی به شمار می روند که به تاثیرات اجتماعی بر روند رشد می پردازند.
جالب است بدانید که رویکرد های مختلف رشد اعم از تاثیرات ذهنی و اجتماعی بر نحوه رشد و پیشرفت کودکان تاکید دارند.
علاوه بر این، روانشناس های تاثیر گذار در روانشناسی رشد شامل زیگموند فروید، ژان پیاژه، لو ویگوتسکی، باربارا روگوف؛ آنا فروید و اریک اریکسون می باشند.
زمان مناسب برای مراجعه به روانشناس رشد
با وجود اینکه فرایند رشد از یک الگو قابل پیش بینی پیروی می کند، در برخی مواقع ممکن است روند توسعه از مسیر اصلی خارج گردد.
عمده توجه والدین به نقطه عطف رشد اختصاص دارد. این امر نشان دهنده توانایی های است که کودکان تمایل دارند تا در نقطه خاصی از رشد بروز دهند.
4 حوزه متمرکز به نقاط عطف روانشناسی رشد
- فیزیکی
- شناختی
- اجتماعی/ عاطفی
- ارتباطی
به طور مثال راه رفتن یک نقطه عطف فیزیکی به شمار می رود که اغلب کودکان در سن 9 الی 15 ماهگی آن را به دست می آورند.
زمانی که کودک در 16 الی 18 ماهگی توانایی راه رفتن را کسب نکرده باشد، ممکن است والدین با مشورت یک پزشک خانواده نسبت به احتمال وجود مشکل رشدی اقدام نمایند.
در حالی که همه کودکان با سرعت های مختلفی فرایند رشد را تکمیل می کنند
زمانی که یک کودک در سن خاص نتواند به نقاط عطف خاصی دست پیدا کند، ممکن است دلیلی برای نگرانی وجود داشته باشد.
والدین با اگاهی از نقاط عطف می توانند به دنبال کمک باشند و متخصصان مراقبت های بهداشتی قادر هستند مداخلاتی را ارائه دهند تا بر تاخیر های رشد غلبه نمایند.
همچنین بخوانید:
کاربرد روانشناسی رشد
کاربرد روانشناسی رشد باعث میشود افراد بتوانند در موارد و مسائلی که دچار مشکل می شوند بهتر و راحت تر کمک دریافت کنند. مهمترین مواردی که میتوان به آن اشاره کرد در لیست زیر وجود دارد.
مراحل رشد انسان از نظر روانشناسی رشد
به طور کلی روانشناس های رشد مراحل رشد را بر اساس مرحله های مختلف زندگی تجزیه می کنند. هر دوره ی رشد نشان از زمانی دارد که به طور معمول نقاط عطف به دست می آید.
ممکن است افراد در مراحل رشد با چالش های خاصی رو به رو شوند. روانشناس های رشد قادر هستند به افرادی که با مشکلات دست و پنجه نرم می کنند، کمک کنند تا به مسیر اصلی باز گردند.
قبل از تولد
یکی از موضوعات مورد توجه روانشناسان رشد، دوره قبل از تولد است. روانشناسان در تلاش هستند تا درک کنند که چگونه اولین تغییرات رشد می تواند بر رشد بعدی در دوران کودکی تاثیر بگذارد.
احتمال می رود روانشناسان رشد به نحوه شکل گیری رفلکس های اولیه، واکنش جنین به محرک های داخل رحم و احساسات جنین توجه نماید.
علاوه بر این، روانشناسان رشد مشکلات بالقوه را اعم از سندرم داون، بیماری های ارثی و استعمال مواد مخدر توسط مادر که ممکن است روند رشد را مختل سازد، مورد بررسی قرار می دهند.
مراحل رشد انسان از کودکی
دوره ی نوزادی تا اوایل کودکی دوره رشد و تغییر قابل توجه است. روانشناس های رشد در این دوره بحرانی رشد به مسائلی نظیر رشد فیزیکی، شناختی و عاطفی تمرکز دارند.
جالب است بدانید که کارشناسان مراقبت های بهداشتی و والدین در دوره نوزادی تا اوایل کودکی در تلاش هستند تا درباره رشد مناسب و دریافت تغذیه کافی توسط کودک اطمینان حاصل نمایند.
دوران کودکی میانی
رشد در دوران کودکی میانی به موجب قرار گیری کودک در مدرسه ابتدایی، با بلوغ جسمانی و افزایش اهمیت تاثیرات اجتماعی تعیین می گردد.
کودکان با ایجاد دوستی، شایستگی و احساس منحصر به فرد از خود تاثیراتی را در جهان ایجاد می کنند. ممکن است والدین برای کمک به کودک برای مقابله یا مشکلاتی نظیر مسائل اجتماعی، عاطفی و سلامت روانی از روانشناس های رشد کمک بگیرند.
مراحل رشد انسان در بلوغ
کودک با گام نهادن در دوره نوجوانی آشفتگی های روانی گسترده ای را تجربه می کند. بنابراین دوره بلوغ در روانشناسی رشد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
روانشناس هایی اعم از اریک اریکسون در تلاش بوند که درک کنند چگونه پیمایش در دوره بلوغ می تواند موجب شکل گیری هویت گردد.
در سن بلوغ کودکان معمولا به آزمایش محدودیت ها می پردازند و برای پاسخ به سئوال کیستی خواستار کشف هویت های جدید می شوند.
روانشناس های رشد می توانند با حمایت از نوجوانان، فرد را برای مواجهه با مسائل چالش انگیز اعم از آشفتگی های عاطفی، فشار اجتماعی و بلوغ آماده کنند.
بلوغ زودرس
دوره بلوغ زود رس در زندگی عمدتا با ایجاد و حفظ روابط مشخص می گردد. مهم ترین نقاط عطف در اوایل بزرگسالی شامل ایجاد پیوند ها، دوستی های نزدیک، صمیمیت و تشکیل خانواده می شود.
افرادی که می توانند به ایجاد این گونه روابط بپردازند، تمایل به تجربه ارتباط و حمایت اجتماعی دارند. این در حالی است که اشخاص دارای این قبیل روابط احساس بیگانگی و تنهایی می کنند.
نوجوان هایی که در ایجاد و حفظ روابط با مشکل مواجه هستند، برای ایجاد روابط سالم تر و مبارزه با مشکلات عاطفی از روانشناس های رشد کمک می گیرند.
دوران میانسالی
دوره میانسالی به رشد حس هدف و کمک به جامعه تمرکز دارد. اریکسون بر این باور است که دوره میانسالی یک تضاد بین زایش و رکود است.
در دوره میانسالی افرادی که درگیر دنیا هستند به مسائلی کمک می کنند که با دوام اند و برای نسل های بعد اثری را بر جای می گذارند. فعالیت هایی نظیر شغل، خانواده، مشارکت در جامعه و عضویت در گروه مسائلی هستند که می توانند به احساس مولد کمک کنند.
بزرگسالان مسن
سال های سالمندی به عنوان دوره ی سلامت ضعیف قلمداد می شوند. با این وجود بسیاری از سالمندان می توانند تا دهه 80 و 90 زندگی خود فعال باشند.
برخی از سالمندان افت ذهنی مرتبط با زوال عقل را تجربه می کنند. از نظر اریکسون سال های سالخوردگی زمان تامل در زندگی است.
سالمند هایی که با نگاه به گذشته زندگی خوبی را مشاهده می کنند، احساس خرد دارند و برای رویارویی با پایان زندگی آماده هستند. این در حالی است که افرادی که با حسرت به گذشته نگاه می کنند، اغلب با احساس تلخی و ناامیدی مواجه می گردند.
روانشناسان رشد در تلاش هستند تا به افراد مسن کمک کنند مسائل مرتبط با روند پیری را بپذیرند.
تشخیص تکاملی
روانشناسان رشد و متخصصان در حوزه سلامت برای تعیین مشکلات رشدی از غربالگری و ارزیابی رشدی بهره می گیرند.
ارزیابی رشدی برای کودکان شامل مصاحبه با والدین و مراقبان می شود. هدف از این ارزیابی یادگیری رفتار هایی است که ممکن است کودک بروز داده باشد.
جالب است بدانید در تشخیص تکاملی از آزمایش استاندارد برای سنجش عملکرد فرد از منظر ارتباطی، مهارت های اجتماعی، فیزیکی وحرکتی استفاده می شود.
در صورتی که مراقب مشکلی را ردیابی کند، بیمار را به متخصص هایی نظیر کار درمانگر، فیزیوتراپیست و آسیب شناس گفتار ارجاع می دهد.
