روانشناسی تربیتی شامل مطالعه نحوه ی یادگیری افراد اعم از روش های مختلف تدریس، فرایند های آموزشی و وجه تمایز های فردی در امر یادگیری می شود. این شاخه از رشته روانشناسی در دیدگاه های مختلفی اعم از رفتاری، تجربه، شناختی و توسعه روانشناسی تربیتی مورد بررسی و انتقاد قرار گرفته است. ما در این مقاله قصد داریم درباره چیستی، دیدگاه های مختلف، مباحث و تاریخچه ی روانشناسی تربیتی اطلاعاتی را ارائه دهیم.
روانشناسی تربیتی چیست؟
به مطالعه ی نحوه ی یادگیری افراد اعم از فرآیند های آموزشی در دوران کودکی و نوجوانی، روش های مختلف تدریس و وجه تمایز های فردی در یادگیری روانشناسی تربیتی اطلاق می شود.
اصلی ترین هدف روانشناسی تربیتی به حفظ اطلاعات جدید و درک چگونگی یادگیری اختصاص دارد.
روانشناسی تربیتی یک زیر شاخه از روانشناسی به شمار می رود که دربردارنده ی رشته های مختلف روانشناسی نظیر شناختی، رفتاری و رشد است.
علاوه بر این روانشناسی تربیتی شامل کلیه فرایند هایی است که در طول عمر در یادگیری نقش بسزایی دارند. از سری فرایند های موجود در روانشناسی تربیتی می توان به روانشناسی شناختی، روانشناسی رشد و روانشناسی رفتاری اشاره کرد.
روانشناس های تربیتی راه هایی را در خصوص برانگیختن یادگیری ارائه می دهند. آن ها در تلاش هستند تا با مطالعه رفتار هایی که توانایی یادگیری را تحت تاثیر قرار می دهند، به بررسی استعداد و ناتوانی های یادگیری بپردازند. روش های آموزشی نوآورانه را توسعه دهند و برای کودکان دارای مشکلات تحصیلی، عمل ارزیابی و درمان را در نظر بگیرند.
دیدگاه های مختلف در روانشناسی تربیتی
محققان به مثابه ی حوزه های متنوع روانشناسی، دیدگاه های متفاوتی را برای روانشناسی تربیتی در نظر گرفته اند. در این دیدگاه ها به عوامل ویژه ای نظیر شناخت، تجربیات و رفتار های آموخته شده تمرکز می شود. این عوامل نحوه یادگیری فرد را تحت تاثیر قرار می دهند.
دیدگاه رفتاری
در دیدگاه رفتاری سعی بر آن است تا کلیه رفتار ها به وسیله ی شرطی سازی آموخته گردند. روانشناس هایی که دیدگاه رفتاری را مد نظر قرار می دهند، در خصوص توضیح چگونگی شکل گیری یادگیری به اصول شرطی سازی عامل مبتنی هستند.
به طور مثال معلم ها می توانند پاداش هایی نظیر اسباب بازی و آب نبات را برای دانش آموزان در نظر بگیرند. در دیدگاه رفتاری این نظریه وجود دارد که اگر دانش آموز برای رفتار های خوب پاداش بگیرد و به موجب رفتار های بد تنبیه شود، فرایند یادگیری شکل می گیرد.
توجه داشته باشید که در نظر گرفتن تنبیه و پاداش تنها در برخی موارد مفید واقع است. رویکرد رفتاری به موجب عدم توجه به احساسات، نگرش ها و انگیزه های درونی برای یادگیری مورد انتقاد قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید:
تحلیل رفتار در روانشناسی چیست؟
تغییر رفتار در روانشناسی چیست؟
رفتار درمانی شناختی (CBT) چیست؟
دیدگاه توسعه
عمده تمرکز محققان در دیدگاه توسعه به چگونگی کسب مهارت ها و دانش های جدید کودکان در طول دوران رشد اختصاص دارد. یکی از نمونه نظریه های رشدی که به چگونگی رشد فکری کودکان می پردازد، مراحل رشد شناختی ژان پیاژه نام دارد.
زمانی که روانشناسی تربیتی نحوه ی تفکر کودکان در مراحل مختلف رشد را درک می کند، می تواند توانایی های کودکان را در خصوص انجام کار ها در هر مرحله از رشد درک نمایند.
دیدگاه توسعه به مربیان کمک می کند تا بر اساس بهترین گروه های سنی روش ها و مواد آموزشی را پیاده سازند.
بیشتر بخوانید:
دیدگاه شناختی
رویکرد شناختی به موجب توضیح درباره ی نقش مسائلی نظیر انگیزه ها، خاطرات، باور ها و احساسات در فرایند یادگیری ترویج گسترده ای پیدا کرده است. در دیدگاه شناختی اعتقاد بر آن است که فرد تحت تاثیر انگیزه های شخصی و بدون توجه به پاداش های بیرونی آموزش می بیند.
اصلی ترین هدف روانشناسان تربیتی در دیدگاه شناختی آگاهی از چگونگی تفکر، یادگیری، یادآوری و پردازش اطلاعات توسط مردم جامعه است. در واقع این قبیل روانشناس ها تمایل دارند تا نحوه ی چگونگی یادگیری انگیزه در کودکان را درک نمایند. روش های یادآوری خاطرات در کودکان را شناسایی کنند و راهبرد های حل مشکلات در کودکان را تشخیص دهند.
بیشتر بخوانید:
تحریف های شناختی (Cognition) و شایع ترین انواع آن
دیدگاه سازنده گرایی
یکی از جدید ترین تئوری های یادگیری، رویکرد سازنده گرایی است. در دیدگاه سازنده گرایی به چگونگی ایجاد فعالانه دانش خود از جهان تمرکز می شود. عمده تمرکز این رویکرد به تاثیرات فرهنگ و اجتماع در نحوه یادگیری اختصاص دارد.
روانشناسان اتخاذ کننده رویکرد سازنده گرایی بر این باور هستند که اطلاعات قبلی فرد می تواند در نحوه یادگیری اطلاعات جدید تاثیر بسزایی بگذارد. به عبارتی دیگر دانش جدید را تنها می توان درک کرد و به دانش های موجود اضافه نمود.
دیدگاه سازنده گرایی تحت تاثیر روانشناس لو ویگوتسکی قرار دارد. این روانشناس ایده هایی نظیر منظقه توسعه نزدیک و داربست آموزشی را ارائه کرده است.
دیدگاه تجربی
در دیدگاه تجربی تاکید بر آن است که تجربه های زندگی یک فرد در نحوه درک اطلاعات جدید تاثیر گذار است. از آنجایی که دیدگاه تجربی افکار، احساسات و تجربه های شخص یادگیرنده را مد نظر قرار می دهد، به مثابه ی دیدگاه های سازنده و شناختی است.
همچنین بخوانید:”روانشناسی اجتماعی چیست؟ موضوعات روانشناسی اجتماعی“
مباحث روانشناسی تربیتی
معلمان در خصوص برطرف سازی نیاز های فردی دانش آموزان و تکمیل روند یادگیری از مباحث روانشناسی تربیتی بهره می گیرند. همچنین روان شناس های آموزشی برای درک کامل فرایند یادگیری به مباحث روانشناسی تربیتی می پردازند.
یکی از موضوعات حائز اهمیت در روانشناسی تربیتی، فناوری آموزشی است. این موضوع به چگونگی تاثیر گذاری انواع مختلف فناوری در یادگیری مرور می کند.
مبحث یادگیرندگان تیز هوش به عنوان یک مبحث روانشناسی در تلاش است تا به دانش آموز هایی که به عنوان زبان آموزان با استعداد شناخته می شوند، کمک نماید.
یکی دیگر از مباحث روانشناسی تربیتی، یادگیری سازمانی است که به مطالعه ی نحوه ی یادگیری افراد در محیط های سازمانی می پردازد.
در ادامه سه مورد از مهم ترین مباحث روانشناسی تربیتی را ذکر می کنیم:
- توسعه برنامه درسی: ایجاد درس های کمک کننده در امر یادگیری
- طراحی آموزشی: طراحی مواد آموزشی
- آموزش ویژه: کمک به دانش آموزان نیازمند به آموزش تخصصی
مشاغل در روانشناسی تربیتی
روانشناسان تربیتی نحوه ی کمک به افراد در یادگیری را به مربیان، معلمان، مدیران و دانش آموزان آموزش می دهند. اغلب این آموزش شامل برنامه هایی برای دانش آموز هایی است که مشکل تحصیلی دارند و مشمول راه هایی برای شناسایی دانش آموزان نیازمند به کمک می باشد.
اکثر روانشناس های تربیتی یا آموزشی به طور مستقیم با مدارس همکاری دارند. عده ای از آن ها در مقام معلم، استاد و مشاور مشغول فعالیت می باشند. مشاوران تربیتی به دانش آموزان در راستای کنار آمدن با موانع یادگیری کمک می کنند.
علاوه بر این، برخی روانشناسان تربیتی با معلمان کار می کنند تا روش های یادگیری جدید را در دانش آموزان پیاده نمایند و برنامه های درسی دوره های جدید را توسعه دهند.
یکی دیگر از مشاغل روانشناسان تربیتی، فعالیت در امر تحقیق است. به طور مثال ممکن است یک روانشناس تربیتی برای یک سازمان دولتی نظیر وزارت آموزش کار کند. سپس در تصمیم گیری های مرتبط با بهترین راه های یادگیری کودکان در مدارس شرکت نماید.
علاوه بر این، می توان در بخش مدیریت دانشگاه یا مدرسه مشغل به کار شد. در کلیه این مشاغل روانشناس تربیتی ملزم است تا در روش های آموزشی تاثیر بگذارد و روند یادگیری را به بهترین شکل سوق دهد.
برای مشاغل در زمینه روانشناسی تربیتی برخورداری از مدرک لیسانس و فوق لیسانس ضرورت دارد. همچنین اگر می خواهید در بخش مدیریت یک موسسه آموزشی مشغول به کار شوید، باید از مدرک دکتری بهره مند باشید.
بیشتر بخوانید:
روانشناسی تربیتی؛ از گذشته تا کنون
روانشناسی تربیتی یک زیر شاخه نسبتا جوان در روانشناسی است که تا اواخر دهه 1800 به عنوان یک علم جداگانه در نظر گرفته نشد.
بسیاری یک فیلسوف به نام یوهان هربارت را پدر روانشناسی تربیتی قلمداد می کنند. یوهان هربارت بر این باور بود که علاقه دانش آموزان به یک موضوع خاص تاثیر چشمگیری در نتیجه یادگیری دارد. وی معتقد بود که معلمان وظیفه دارند در امر تصمیم گیری بهترین و موثر ترین روش آموزش را مد نظر قرار دهند.
زین پس ویلیام جیمز، یک روانشناس و فیلسوف تاثیر قابل توجهی در زمینه روانشناسی تربیتی داشت. یکی از متن های مهم ویلیم جیمز در سال 1899 با عنوان ” گفتگو با معلمان در مورد روانشناسی” است که نخستین کتاب درسی روانشناسی تربیتی به شمار می رود.
همگام با فعالیت های ویلیام جیمز یک روانشناسی فرانسوی به نام آلفرد بینه به توسعه تست های IQ می پرداخت. اصلی ترین هدف طراحی تست های IQ کمک به دولت فرانسه برای شناسایی کودکان دارای تاخیر در رشد و ایجاد برنامه های آموزشی ویژه بود.
علاوه بر این در ایالات متحده جان دیویی بر این باور بود که مدارس باید صرف نظر از موضوعات به دانش آموزان تمرکز نمایند. وی حمایت گر یادگیری فعال بود و استدلال می کرد که تجربه عملی یک بخش مهم در فرایند یادگیری است.
در سال های اخیر روانشناس تربیتی، بنجامین بلوم طبقه بندی مهمی را در خصوص دسته بندی و توصیف اهداف آموزشی طراحی کرده است.
بیشتر بخوانید:
تاثیر متفکران در روانشناسی تربیتی
روانشناسی تربیتی در طول تاریخ تحت تاثیر متفکران، روانشناسان، مربیان و فیلسوفان گسترده ای قرار گرفته است.
یکی از فیلسوفان متاثر در روانشناسی تربیتی، جان لاک است. جان لاک در بدو تولد ذهن انسان را به عنوان یک لوح خالی محسوب کرد. بر اساس مفهوم ” tabula rasa” که توسط جان لاک ارائه شده است، دانش از طریق تجربه و یادگیری توسعه پیدا می کند.
بی اف اسکینر یک روانشناس آمریکایی است که به معرفی مفهوم شرطی سازی عامل پرداخته است. بی اف اسکینر در دیدگاه های رفتار گرایانه تاثیر بسزایی دارد. وی بالغ بر 17 تحقیق درباره ی تقویت و تنبیه انجام داده است که نقش مهمی در آموزش ایفا می کند.
ژان پیاژه نیز یک روانشناس سوئیسی است که به موجب نظریه رشد شناختی شهرت گسترده ای در روانشناسی تربیتی یافته است.
جهت دریافت مشاوره فرم زیر را تکمیل کنید
دوره های روانشناسی مرتبط موسسه آموزش عالی هفتاد ویژه روانشناسان، روان درمانگران، دانشجویان و مشاوران:
دوره مهارت شایستگی‌های حرفه‌ای در روان‌درمانی
