اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) یکی از 10 اختلال شخصیتی است که در ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) شناخته شده است. علائم بارز شخصیت خودشیفته مثل یک لیست بلند و بالا برای خرید است: احساس زیادی از اهمیت خود، عدم همدلی با دیگران و نیاز عمیق به توجه یا تحسین مداوم. امّا چطور این اختلال به‌خوبی بشناسیم؟
اولین نشانه بارز در افراد خودشیفته چیست؟
درحالی‌که عزت نفس یک فرد خودشیفته می‌تواند از حد خودش خارج شود، اما از قضا این فرد می‌تواند بسیار شکننده هم باشد، وابسته به اعتبار و توجه خارجی یا فریب از سمت خود. این افراد خیال‌پردازی‌های بزرگ درباره خود را باور خواهند کرد (یعنی آنها از همه کسانی که می‌شناسند باهوش‌تر، جذاب‌تر و موفق‌ترند)، دیگران را به‌راحتی زیر پا می‌گذارند و به‌طورکلی هرگونه گفتگو یا موقعیتی را ربوده تا احساس بهتر یا برتر بودن داشته باشند. احساس “کمتر از ایده‌آل بودن” برای یک فرد خودشیفته بسیار ناراحت‌کننده است و آنها به هر قیمتی از خود در برابر این احساس محافظت می‌کنند.
کسی که دارای اختلال خودشیفتگی است باید اعتراف کند که دارای مشکلاتی است، امّا اغلب آنها معتقدند که مشکلی ندارند. مشکل واقعی فردی با اختلال شخصیت خودشیفته این است که فرد بینش خوبی نسبت به آنچه در حال اتفاق افتادن است، ندارد. این افراد فکر می‌کنند که مشکلات مربوط به دیگران است، نه آنها.
اختلال شخصیت خودشیفته در زنان بیشتر است یا مردان؟
این اختلال می‌تواند در مردان و زنان متفاوت ظاهر شود. بر اساس تحقیقات انجام شده، در مقایسه با مردان، شخصیت یک زن خودشیفته بیشتر دارای ناامنی عمیق، شهودی، حسادت و رقابت با سایر زنان است و اغلب آنها را به‌عنوان یک “تهدید” تلقی می‌کند. از سوی دیگر مردان بیشتر از زنان از دیگران سوءاستفاده می‌کنند و احساس می‌کنند که از امتیازات خاصی برخوردارند. آنها همچنین بیشتر مستعد نشان‌دادن ویژگی‌های قاطعیت یا تشنگی برای قدرت هستند. بااین‌حال، وقتی صحبت از بیهودگی و توجه به خود میشود، هر دو جنس به طور مساوی امتیاز می‌دهند.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته زمانی که مورد ستایش یا لطف خاصی قرار نمی‌گیرند ممکن است عموماً ناراضی و ناامید باشند چون معتقد هستند شایسته این توجه خاص هستند. امکان دارد که دیگران آنها را فردی متکبر و مغرور بدانند و از بودن در کنار آنها لذت نبرند.
اختلال شخصیت خودشیفته می‌تواند مشکلاتی را در بسیاری از زمینه‌های مختلف در افراد ایجاد کند، از جمله:
- کار
- مدرسه
- روابط بین‌فردی
بااین‌حال، این اختلال را می‌توان با روان‌درمانی گفتگو محور و بهبود شیوه زندگی به روشی خاص مدیریت کرد.
شناسایی ویژگی‌های اختلال شخصیت خودشیفته
افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته معمولاً این‌گونه توصیف می‌شوند:
- متکبر
- خودمحور
- مطالبه‌گر
خیلی کم پیش میآید که در یک کلاس یا گروهی عضو باشید که یک عضو خودشیفته در آن وجود داشته باشد وبا رفتارهایش شما را به‌شدت عصبانی و منزجر کند و یا شما رو از عضویت در آن گروه منصرف کند امّا این امکان وجود دارد و خیلی خوب هست که بیشتر از این اختلال مطالعه کنیم.
برای درک بهتر از نشانه‌های اختلال شخصیت خودشیفته یک مثال بزنیم
سال‌ها پیش زمانی که دانشجو بودم برای انجام پروژه‌ای در آزمایشگاه دانشکده مجبور به تشکیل گروهی بودیم که یکی از اعضای گروه علاقة زیادی به تعریف از خود و بزرگ‌نمایی استعدادهایش داشت درحالی‌که کسانی که او را میشناختند میدانستند که دانشجویی معمولی با نمرات متوسط بود؛ دائماً برای جلب‌توجه استاد سخت‌ترین آزمون‌ها را برای گروه انتخاب میکرد که همین امر باعث شد استاد او را به‌عنوان سرگروه انتخاب کند. او به نظر سایر افراد گروه کاری نداشت و در جواب اعتراض افراد می‌گفت:
من یک نخبه هستم و قرارگرفتن با شما کودن‌ها جلوی پیشرفت من را میگیرد؛ خودبزرگ‌بینی و سلطه‌گری، عدم همدلی، عیب‌جویی و بیادبی و پرخاشگری او تا جایی پیشرفت که اعضای گروه به‌خاطر بهره‌کشی‌های او از ادامه دادن فعالیت و تلاش کردن در این گروه خسته شدند و گروه از هم پاشید و سرگروه خودشیفته به استاد شکایت کرده بود که اعضای گروه به‌خاطر حسادت زیادشان راجع به ایده‌های این فرد از رسیدن به هدف امتناع کردند.
خودشیفتگی؛ آسیب‌پذیر یا خودبزرگ‌بین
اختلال شخصیت خودشیفته تنها محدود به بزرگ‌منشی نیست، گروه دیگری از افراد خودشیفته هم وجود دارد که به آن خودشیفتگی آسیب‌پذیر گفته میشود. افراد خودشیفته آسیب‌پذیر امکان دارد که کاملاً مشغول خیال‌پردازی راجع به موفقیت و پیشرفتهای بزرگ باشند. امّا درعین‌حال از جاهطلبی خودشان احساس شرم کنند و به همین دلیل ممکن است به‌خاطر ترس از طردشدن و انتقاد با کسی ارتباط برقرار نکنند. این دو مدل از خودشیفتگی میتوانند در یکسری از نشانه‌ها با هم ارتباط داشته باشند اما در چند جنبة مهم با هم تفاوت دارند. به‌طورکلی افراد خودشیفته در روابط بین‌فردی دشمنی زیادی دارند و فروتنی و نوعدوستی کمی دارند بااین‌حال خودشیفتة بزرگ‌منش نسبتاً برون‌گراتر است.
افراد نزدیک به فرد خودشیفته بزرگ‌منش ممکن است از رفتارهای آنها بیشتر از خودشان ناراحت شوند. این افراد اغلب عزت‌نفس بالایی دارند و ممکن است معتقد باشند که در مقایسه با سایر افراد برتر یا خاص هستند. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که آنها نیاز به ستایش و تحسین بیش از حد دارند و ممکن است در برابر انتقادات درک شده واکنش ضعیفی نشان می‌دهند.
افراد خودشیفته تمایل دارند در مورد استعدادها و دستاوردهای خود مبالغه کنند، و تلاش دیگران را کوچک جلوه می‌دهند. آنها معمولاً مشغول قدرت، موفقیت و زیبایی خود هستند. حتی ممکن است رفتارهای تکانشی مانند رابطه جنسی پرخطر و قمار داشته باشند.
برخی از ویژگی‌های افراد خودشیفته ممکن است شبیه اعتمادبه‌نفس باشند. بااین‌حال، اعتمادبه‌نفس سالم و خودشیفتگی با یکدیگر همسو نیستند.
خودشیفتگی معمولاً در اوایل بزرگسالی ظاهر میشود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است تشخیص ندهند که مشکلی دارند، زیرا با تصور خودشان مغایر است.
افرادی‌که از عزت‌نفس سالم برخوردارند معمولاً فروتن هستند، درحالی‌که افراد مبتلا به خودشیفتگی تقریباً هرگز چنین نیستند. آنها تمایل دارند خود را روی پایه بگذارند و خود را بهتر از دیگران درک کنند. طبق نتیجه یک تحقیق (مهمترین اختلال مرتبط با اختلال شخصیت خودشیفته، رنج و عذابی است که افراد مهم در زندگی فرد خودشیفته و نه خودش متحمل میشود)
همچنین بخوانید:
“اختلال جنون آتش افروزی یا پیرومانیا (Pyromania) چیست؟”
اختلال شخصیت خودشیفته به چه علتی ایجاد میشود؟
علل اختلال خودشیفتگی به‌خوبی درک نشده است. بااین‌حال، تصور میشود که نقایص ژنتیکی ارثی مسئول بسیاری از موارد اختلال خودشیفتگی هستند. عوامل مؤثر بر محیط ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سوءاستفاده یا غفلت از دوران کودکی
- دلسوزی بیش از حد والدین
- انتظارات غیرواقعی از والدین
- هرزگی جنسی (اغلب با خودشیفتگی همراه است)
- تأثیرات فرهنگی
چه درمانی برای اختلال شخصیت خودشیفته وجود دارد؟
برای درمان خودشیفتگی عمدتاً جلسات درمان گفتگو محور است که به‌عنوان روان‌درمانی نیز شناخته میشود. اگر علائم خودشیفتگی در کنار افسردگی یا بیماری روانی دیگری ظاهر شود، ممکن است از دارو برای درمان سایر اختلالات استفاده شود.
بااین‌حال، هیچ دارویی برای درمان خودشیفتگی وجود ندارد. درمان گفتگو محور می‌تواند به شما کمک کند نحوه ارتباط بهتر با دیگران را بیاموزید تا روابط شما لذت‌بخش‌تر، صمیمی‌تر و باارزش‌تر شود. ایجاد تعاملات مثبت با افراد دیگر می‌تواند زمینه‌های مختلف زندگی شما را تا حد زیادی بهبود بخشد.
درمان گفتگو محور همچنین می‌تواند به شما نحوه انجام این کار را نشان بدهد:
- همکاری خود را با همکاران و همسالان خود بهبود ببخشید
- روابط شخصی خود را حفظ کنید
- نقاط قوت و پتانسیل خود را بشناسید تا بتوانید انتقادات یا شکست‌ها را تحمل کنید
- احساسات خود را درک کنید آنها را مدیریت کنید
- با هرگونه مشکل عزت‌نفس کنار بیایید
- اهداف واقع‌بینانه برای خود تعیین کنید
چطور با یک فرد خود شیفته برخورد کنم؟
در مورد نحوه برخورد با فرد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته، بین متخصصان نظرات متفاوتی وجود دارد.
وقتی آنها کاری را درست یا خوب انجام می دهند، از او تمجید کنید؛ در صورت لزوم همدلی داشته باشید و در صورت ناامیدی آنها را تصدیق کنید. برعکس، شما باید آزادی عمل داشته باشید و به شخصی که رفتار متکبرانه دارد و یا با بیادبی رفتار می‌کند، اشاره کنید و به آن واکنش نشان بدهید.
به یاد داشته باشید که اگر فرد مبتلا به خودشیفتگی متوجه نشود که رفتارهای آنها باعث ایجاد مشکل میشود، انگیزه کمتری برای درخواست کمک خواهند داشت.
حتی اگر فرد مبتلا به NPD مشکل را نمی‌بیند یا تصمیم نمی‌گیرد برای اصلاح رفتار خود به درمان بپردازد، گوشزد کردن به او بر اساس نوع رفتارش ممکن است باعث شود در حضور شما رفتار خود را تنظیم کند، زیرا می‌داند که شما رفتارش را نخواهید پذیرفت.
بیشتر بخوانید:
اختلالات ساختگی چیست و چگونه درمان می شود؟
