اختلال اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن روانی به شمار می رود. این اختلال ادراک، رفتار، احساسات و تفکر انسان را تحت تاثیر قرار می دهد. در شکل گیری اختلال اسکیزوفرنی دو عامل وراثت و محیط دخیل هستند. مهم ترین عوامل محیطی موثر در شکل گیری بیماری شیزوفرنی شامل عفونت، تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری و کمبود اکسیژن رسانی به ارگان های بدن می شود.
اختلال اسکیزوفرنی چیست؟
یکی از بیماری های روانی مزمن و روان پریش، اختلال اسکیزوفرنی است. با وجود نادر بودن اختلال اسکیزوفرنی فرد مبتلا به آن به صورت غیر طبیعی قابلیت شناسایی واقعیت از خیال را از دست می دهد و مانند اختلال مسخ شخصیت به روان پریشی مبتلا می گردد.
به عبارتی دیگر اختلال اسکیزوفرنی قادر است در احساس، رفتار، ادراک و طرز تفکر انسان تاثیر گذارد.
اختلال اسکیزوفرنی با عناوین گوناگونی نظیر شیزوفرنی و روان گسیختگی شناخته می شود. بالغ بر 50 % از مبتلایان به این اختلال در بازه زمانی طولانی درمان می شوند و 50 % دیگر به صورت همیشگی از عارضه های تشدید شده ی شیزوفرنی رنج می برند.
رایج ترین رده سنی ابتلا به شیزوفرنی بین 16 الی 30 سالگی است. علاوه بر این، میزان ابتلا مردان به اسکیزوفرنی نسبت به زنان در مقادیر بالاتری قرار دارد.
احتمال می رود مبتلایان به اختلال اسکیزوفرنی به اختلال های روانی مختلف اعم از افسردگی، اختلال های خلقی نظیر اختلال دو قطبی، وسوارس فکری- عملی، اوتیسم، سوء مصرف مواد و اضطرابی دچار شوند.
افراد با بیماری اسکیزوفرنی همواره در معرض مشکلات اجتماعی قرار دارند. تحقیقات حاکی از ان دارند که مبتلایان به شیزوفرنی در سطح اجتماع مورد سوء استفاده افراد قرار دارند. از دیگر معضلات اجتماعی اختلال اسکیزوفرنی می توان به فقر، بزه دیدگی، بیکاری و بی خانمانی اشاره کرد.
گونه های مختلف اسکیزوفرنی
پارانوئید
یکی از گونه های رایج اسکیزوفرنی، پارانوئید است. مبتلایان به این نوع از اسکیزوفرنی از لحاظ بیان احساسات، عملکرد عقلانی و فکری در حالت طبیعی قرار دارند.
اصلی ترین شاخصه این نوع شیزوفرنی، توهمات شنوایی و هذیان است. هذیان ناشی از اسکیزوفرنی بدین گونه است که بیمار سعی دارد شخصیت خود را به عنوان یک فرد معروف معرفی نماید.
حالت های بیماران اسکیزوفرنی از نوع پارانوئید به شکل منطقی، مضطرب و خشمگین بروز پیدا می کند.
بی نظم
اسکیزوفرنی از نوع بی نظم در تعاملات حسی و معاشرت بیمار تاثیر منفی می گذارد. لذا بیمار به صورت نابسامان و مبالغه آمیز به گفت و گو می پردازد.
یکی از نشانه های رایج این قبیل بیماران، حندیدن به مسائل غیر مرتبط است. این نوع رفتار های نابسامان در فعالیت های روزمره اعم از پوشدن لباس، تهیه غذا و خرید مشکلاتی را به ارمغان می آورد.
کاتاتونیک
برجسته ترین علائم اسکیزوفرنی کاتالونیک، اختلالات حرکتی است. فرد مبتلا به این نوع شیزوفرنی در انجام فعالیت های مختلف بی اختیار عمل می کند و به انجام فعایت های بی جهت می پردازد. این قبیل فعالیت ها در توانایی مراقبت از فرد اختلال ایجاد می کند و زمینه ساز شکل گیری خطرات جدی می گردد.
باقی مانده یا Residual
اختلال اسکیزوفرنی از نوع Residual مشمول افرادی است که پیشینه ابتلا به بیماری دارند یا با وجود ابتلا به شیزوفرنی دارای علائم منفی هستند.
در این نوع اسکیزوفرنی فرد به نشانه هایی نظیر عدم تمایل به گفت و گو، گسترش روابط جدید، لذت بردن، بی انگیزگی و ابزار احساسات مبتلا است. جالب است بدانید نشانه های این اختلال به مرور زمان به صورت کامل برطرف می شود و در صورت ماندگاری ثابت باقی می مانند.
عوامل دخیل در شکل گیری اختلال اسکیزوفرنی
عوامل محیطی
به طور کلی عوامل محیطی در پیشرفت و تشدید روند شکل گیری بیماری اسکیزوفرنی نقش دارند.
نوزادانی که در فصل بهار و زمستان متولد می شوند، تحت تاثیر عوامل محیطی در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی قرار دارند. علت احتمال افزایش ابتلا به این اختلال از کمبود ویتامین D نشات می گیرد.
تحقیقات بیانگر آن هستند که عفونت و تنش های جسمانی و روانی مادر در دوره بارداری سبب تسریع روند ترشح سیتوکین پیش التهابی می گردد که در رشد عصبی جنین تاثیر می گذارد.
علاوه بر این، احتمال می رود اکسیزوفرنی ناشی از عوامل محیطی به موجب افزایش وزن مزمن مادر در دوره بارداری باشد. چاقی مزمن با افزایش استرس اکسیداتیو همراه است که در تنظیم مسیر های سروتونین و دوپامین اختلال ایجاد می کند.
مصرف برخی مواد مخدر اعم از LSD، ماری جوآنا، کوکائین، حشیش و آمفتامین زمینه را برای رشد و پیشرفت اختلال اسکیزوفرنی مهیا می سازند.
برجسته ترین مواد مخدر تاثیرگذار در پیشرفت شیزوفرنی ماری جوآنا است. به طور کلی افزایش مصرف ماری جوآنا خطر پیشرفت اختلال های روانی را دو چندان می کند.
طبق تحقیقات صورت گرفته مبتلایان به اسکیزوفرنی نسبت به مصرف نیکوتین تمایل بیشتری دارند. در واقع بالغ بر 90 % از بیماران اسکیزوفرنی به مصرف نیکوتین وابسته هستند.
نیکوتین با کاهش غلظت خون همراه است که موجب کاهش اثر بخشی دارو های ضد روان پریشی می گردد.
اسکن های مغزی مبتلایان به اسکیزوفرنی در مقایسه با اسمن مغز افراد سالم بیانگر آن است که بخش هایی از مغز بیماران به اندازه طبیعی رشد نکرده است. ممکن است علت عدم رشد کافی مغز شیزوفرنی ها به ابتلا به عفونت های ویروسی در ماه های نخست بارداری و مشکلات دوران تولد باشند. مشکلات دوران تولد در میزان تامین اکسیژن مغز نوزاد تاثیر منفی می گذارند.
در ادامه برخی از عوامل محیطی تاثیرگذار در ابتلا به اختلال اسکیزوفرنی را بیان می کنیم:
- کاهش اکسیژن رسانی به بافت های مختلف بدن
- بزرگ شدن در شهر های بزرگ و صنعتی
- ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز
- سن بالا والدین به ویژه پدر
- عفونت های ویروسی مغز در کودکان
- پیروی از تغذیه نامناسب توسط مادر در دوره بارداری
عوامل ژنتیکی
اصلی ترین عامل شکل گیری اختلال اسکیزوفرنی، ژنتیک است. عوامل ژنتیکی دربردارنده ی گونه های مختلف واریانس های ژنتیکی می باشد. در واقع برخورداری از ک ویشاوند درجه یک مبتلا به اسکیزوفرنی یک عامل خطر بزرگ تلقی می شود که احتمال ابتلا را تشدید می بخشد.
بررسی های دانشمندان در ژوئیه 2014 بیانگر آن است که بالغ بر 83 ژن در شکل گیری بیماری اسکیزوفرنی دخیل هستند. این ژن ها در سیستم ایمنی بدن تاثیرگذار می باشند و در انتقال پیام های شیمیایی به مغز موثر واقع هستند.
نشانه های اختلال اسکیزوفرنی
به طور کلی نشانه های اختلال اسکیزوفرنی در سه دسته مثبت، منفی و شناختی تقسیم بندی می گردد.
نشانه های مثبت
نشانه های مثبت اختلال اسکیزوفرنی شامل نخستین اپیزود روان پریشی می شود. این نشانه ها در سایر بیماری های روان پریشی نیز به یک شکل و در مدت کوتاه بروز پیدا می کند.
متداول ترین نشانه های مثبت شیزوفرنی شامل عدم ارتباط بین افکار و گفتار، انزوا، هذیان و توهم است.
اختلال های تفکر در برخی موارد به صورت سالاد واژه بروز می گردد. سالاد واژه حکایت از گفتاری دارد که به صورت اشتباه و مخلوطی تلفظ می شوند.
هذیان های اختلال اسکیزوفرنی از ماهیتی آزاردهنده برخوردار هستند. در اکثر موارد مضمون هذیان موضوع توهم فرد است. توهم های این اختلال عمدتا شنیداری می باشند. با این وجود احتمال می رود حواس لامسه، بینایی، چشایی و بویایی را تحت تاثیر قرار دهند.
نشانه های مثبت به مرور زمان همگام با افزایش سن بیمار کاهش پیدا می کند و نسبت به دارو واکنش مناسبی بروز می دهند. احتمال دارد علت کاهش نشانه های مثبت در کهن سالی به موجب کاهش فعالیت دوپامین شکل بگیرد.
نشانه های منفی
-
نشانه های منفی اولیه
نشانه های منفی اختلال اسکیزوفرنی عمدتا سبب شکل گیری اختلال در پاسخ های عطفی طبیعی می شوند. متداول ترین نشانه های منفی این اختلال شامل مردم گریزی، کاهش انگیزه، فقر گفتار، اختلال در بروز احساسات در حیطه گفتار و رفتار، کاهش توانایی در لذت بردن می شود.
تحقیقات حاکی از آن دارند که نشانه های منفی شیزوفرنی مسئولیت، کیفیت زندگی و عملکرد افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.
نشانه های منفی شیزوفرنی به موجب چند بعدی بودن می توانند در دو زیر مجموعه اختلال در بیان و بی تفاوتی قرار بگیرند.
بی تفاوتی بیانگر آنهدونیا، بی انگیزگی و مردم گریزی است.
کاهش انگیزه و عدم توانایی درک لذت یک نقش انگیزشی هستند که به خاطر اختلال در پردازش سیستم پاداش در مغز به وجود می آیند. در واقع اصلی ترین عامل ایجاد انگیزه، پاداش است که توسط دوپامین بروز پیدا می کند.
یکی دیگر از زیرمجموعه های نشانه های منفی اسکیزوفرنی،اختلال در بیان است. این اختلال دربردارنده ی فقر گفتار و کاهش توانایی در ابراز عواطف در قالب گفتار و فیر گفتار می شود.
نشانه های منفی اولیه به خاطر برخورداری از شدت بالا عملکرد ضعیفی نسبت به درمان دارند. به عبارتی دیگر درمان نشانه های منفی اولیه به سختی شکل می گیرد.
-
نشانه های منفی ثانویه
علائم منفی ثانویه شامل نشانه هایی می شود که به موجب عوارض جانبی دارو های ضد روان پریشی، محرومیت اجتماعی، اختلال در مصرف مواد مخدر و نشانه های مثبت نشات می گیرد.
جالب است بدانید نشانه های منفی ثانویه از قابلیت درمان بهره مند هستند. فلذا روان پزشک می تواند با بررسی مناسب و تمایز بخشی بین علائم در راستای درمان اقدام نماید.
نشانه های شناختی
عنوان نشانه های مادام العمر و دائمی به علائم شناختی شیزوفرنی اختصاص دارد. نخستین نشانه های شناختی در سنین خردسالی و نوجوانی شکل می گیرند.
بررشی نشانه های شناختی و میزان اختلال در عملکرد توانایی های شناختی در خصوص ارزیابی عملکرد بیمار شاخص مناسبی به شمار می رود.
شدت نشانه های شناختی معمولا در طول بیماری پایدار است. این عارضه در نخستین اپیزود روان پریشی شدت پیدا می کند و به مرور زمان به موقعیت اولیه باز می گردد.
اختلال های شناختی در عملکرد روانی و اجتماعی فرد تاثیرات مخربی می گذارند. این قبیل اختلال ها به موجب نقش در شناخت اجتماعی و شناخت عصبی شکل می گیرند.
نشانه های شناختی اسکیزوفرنی شامل موارد ذیل می شود:
- اختلال عملکردی حافظه
- مشکل در حل مسئله
- اختلال در استدلال
- اختلال در سرعت پردازش
- کاهش ادراک بینایی و شنیداری
- کاهش سطح پردازش معنایی
- عدم توانایی در درک خطاهای بصری
روش های تشخیص اختلال اسکیزوفرنی
در خصوص تشخیص بیماری اسکیزوفرنی هیچ روش قطعی ارائه نشده است. در واقع نمی توان با معالینه بالینی و آزمون نسبت به شناسایی این اختلال اقدام کرد.
بدین ترتیب روان پزشک با بررسی نشانه های بیمار و طبق گزارش اطرافیان بیمار به شناسایی اختلال شیزوفرنی می پردازد.
احتمال می رود متخصص به منظور ارزیابی و بررسی های جامع اقدام به درخواست معاینه های جسمانی نماید. پرکاربرد ترین معاینه جسمانی، آزمایش های آزمایشگاهی است که در خصوص ارزیابی پیشینه سلامت روانی و سلامت جسمانی موثر واقع می گردد.
به موجب شباهت هایی که میان اختلال اسکیزوفرنی و اختلالات روانی مختلف وجود دارد، روان شناس وارد عمل می شود و به بررسی سلامت روانی فرد می پردازد. روان شناس قادر است با بررسی نشانه های مدت زمان بروز بیماری را شناشایی کند.
درمان اختلال اسکیزوفرنی
تجویز دارو
به موجب عدم قابلیت شناسایی علت اصلی شکل گیری بیماری اسکیزوفرنی، عمده تمرکز درمان در وهله نسخت کنترل و کاهش نشانه های بیماری است.
اصلی ترین هسته درمان اختلال اسیکزوفرنی به مصرف دارو های ضدروان پریشی اختصاص دارد. دارو های ضد روان پریشی به دو دسته نسل اول و نسل دوم تقسیم بندی می شوند.
احتمال می رود حدود 1/3 از بیماران مبتلا به شیزوفرنی نسبت به مصرف دارو های نسل اول واکنش مناسبی نداشته باشند. بدین ترتیب مصرف دارو های ضد روان پریش نسل دوم اعم از کلوزاریل مورد استفاده قرار می گیرد.
جالب است بدانید در کنار مصرف دارو های ضد روان پریشی فعالیت هایی نظیر توان بخشی اجتماعی، روان درمانی و آموزش شغلی شکل می گیرد.
رایج ترین دارو های ضد جنون مرسوم برای درمان شیزوفرنی شامل موارد ذیل است:
- تری فلوپرازین
- هالوپرایدول
- سولپیراید
- کلروپرومازین
- پیموزاید
- فلوپنتیکسول دکانویت
- زوکلوپنتیکسول دکانویت
- پیپوتایزین پالمیتات
- فلوفنازین دکانویت
بستری بیمار
اگر پزشک متخصص با بررسی شرایط جسمانی و روحی احتمال تداخل آسیب توسط بیمار را بدهد، نسبت به بستری اجباری اقدام می کند. بهتر است بدانید بستری اجباری معمولا به صورت کوتاه مدت شکل می گیرد.
مداخلات روانی اجتماعی
در خصوص درمان اسکیزوفرنی مداخلات روانی اجتماعی موثر عمل می کنند. مفید ترین مداخلات روانی اجتماعی شامل بازسازی شناخت، خانواده درمانی، اشتغال، یادگیری مهارت درمان شناخت رفتاری و ارتباط رمانی مثبت می شود.
خانواده درمانی تمام اعضا خانواده را مورد هدف قرار می دهد. این امر احتمال بستری شدن بیمار در بیمارستان و تشدید بیماری را به طرز چشمگیری کاهش می دهد.
بیشتر بخوانید:
اختلالات ساختگی چیست و چگونه درمان می شود؟
