نظریه اجتماعی-فرهنگی یک تئوری نوظهور است که به وسیله ی یک روانشناس به نام لو ویگوتسکی ارائه شده است. در نطریه اجتماعی- فرهنگی اعتقاد بر آن است که رشد روانشناختی انسان به وسیله ی افرادی که در زندگی فرد نقش معلم و والدین را دارند، هدایت می گردد. ما در این مقاله قصد داریم درباره چیستی، تاریخچه، مهم ترین مفهوم و کاربرد نظریه اجتماعی- فرهنگی اطلاعاتی را ارائه دهیم.
نظریه اجتماعی- فرهنگی
یکی از نظریه های نوظهور در روانشناسی اجتماعی، نظریه اجتماعی- فرهنگی است که به رشد فردی می پردازد. این نظریه به نقشی که تعامل اجتماعی در رشد روانی دارد، تاکید می کند.
در واقع یادگیری های انسان تا حد بسیار زیادی یک فرایند اجتماعی تلقی می شود و عملکرد های شناختی فرد را بر اساس تعامل با اطرافیان ماهر شکل می دهد.
بر اساس دیدگاه اجتماعی- فرهنگی رشد روانشناختی انسان به وسیله ی افرادی در رندگی هدایت می گردد که نقش مربی اعم از معلم و والدین را دارند.
در مواردی انسان ارزش ها و باور های خود را از طریق تعامل در گروه های اجتماعی و شرکت در رویداد های فرهنگی توسعه می دهد.
نظریه اجتماعی- فرهنگی ضمن تاثیر گذاری بر نحوه یادگیری فردی، به نحوه ی تاثیرگذاری باور ها و نگرش های فرهنگی بر شیوه انجام یادگیری نیز تمرکز دارد.
نظریه اجتماعی- فرهنگی؛ از گذشته تا کنون
یک روانشناس به نام لو ویگوتسکی تئوری اجتماعی- فرهنگی را ارائه داد. وی بر این باور بود که مراقبان، والدین، گروه همسالان و فرهنگ مسئول توسعه کارکرد های فرد هستند. به استناد از بیانیه های ویگوتسکی زمانی که یادگیری شکل می گیرد، اطلاعات در سطح فردی یکپارچه می گردد.
ویگوتسکی معتقد بود که کودکان با محدودیت های بیولوژیکی اساسی در ذهن به دنیا می آیند. با این وجود هر فرهنگی فراهم آورنده ی ابزار های سازگاری فکری است. این ابزار ها به کودکان اجازه می دهند تا از توانایی های خود به گونه ای استفاده نمایند که با فرهنگ جامعه سازگاری داشته باشد.
به طور مثال ممکن است یک فرهنگ به استراتژی های حافظه اعم از یادداشت برداری تاکید نماید. یک فرهنگ دیگر احتمال دارد از ابزار هایی نظیر یادآوردی یا به خاطر سپردن روت استفاده کند. این تفاوت های ظریف می توانند نحوه یادگیری کودک را تحت تاثیر قرار دهند و ابزار متناسب با فرهنگ او را فراهم نمایند.
جالب است بدانید که به خاطر سپردن روت تکنیکی است که از تکرار بهره می گیرد.
علاوه بر این با وجود مرگ زودهنگام ویگوتسکی در سن 37 سالگی، ایده های او در زمینه هایی نظیر رشد کودک، روانشناسی شناختی و آموزش مورد استفاده قرار می گیرد.
مفهوم منطقه توسعه نزدیک
در نظریه اجتماعی- فرهنگی یک مفهوم به نام منطقه توسعه نزدیک وجود دارد. ویگوتسکی بر این باور است که فاصله میان سطح رشد واقعی به وسیله ی حل مسئله مستقل تعیین می گردد و سطح توسعه بالقوه که از طریق حل مسئله تحت هدایت بزرگسالان توانمند مشخص می شود.
مفهوم منطقه توسعه نزدیک اساسا شامل کلیه دانش ها و مهارت هایی است که فرد هنوز نمی تواند به تنهایی آن ها را درک کند و انجام دهد، اما می تواند با راهنمایی یاد بگیرد.
اغلب به کودکان اجازه داده می شود تا مهارت ها و دانش های خود را گسترش دهند. اگر کودکان افرادی را مشاهده کنند که مقداری از آن ها پیشرفته تر است می توانند به تدریج دامنه یادگیری خود را گسترده تر سازند.
برخی تحقیقات از اعتبار منطقه توسعه نزدیک حمایت کرده اند. به طور مثال یک مطالعه بیانگر آن است که آیا دانش آموزان اضطراب امتحان را تجربه می کنند؟ آیا کسی در دسترس است که در صورت نیاز به دانش آموزان کمک نماید؟
همچنین بخوانید:”گوش دادن فعال در روانشناسی چیست؟ 5 ویژگی شنونده فعال“
تمایزهای نظریه اجتماعی-فرهنگی ویگوتسکی و ژان پیاژه
به طور کلی ویگوتسکی بر این باور است که توسعه می تواند میان فرهنگ ها به طور متفاوت شکل بگیرد و عوامل اجتماعی در رشد تاثیر گذار هستند. به طور مثال روند توسعه در فرهنگ غرب ممکن است متفاوت از فرهنگ غرب شکل بگیرد.
این در حالی است که ژان پیاژه معتقد بود تعاملات و اکتشافات دوران کودکی در رشد تاثیر گذار هستند و توسعه تا حدود بسیار زیادی یک امر جهانی است.
از آنجایی که فرهنگ ها قادر هستند به طرز چشمگیری با یکدیگر تفاوت داشته باشند، نظریه اجتماعی فرهنگی ویگوتسکی نشان می دهد که سیر و محتوای رشد فکری به میزانی که پیاژه معتقد بود، جهانی نیست.
عده ای بر این باور هستند که نظریه پیاژه و ویگوتسکی تئوری های رشد انسانی هستند و به دلیل تربیت متفاوت بنیان گذاران تمایز هایی میان آن دو وجود دارد. در واقع ویگوتسکی در دوره کودکی پیوند های فرهنگی قوی را تجربه کرده است اما پیاژه در دوران کودکی به تنهایی به سر برده است.
کاربرد نظریه اجتماعی- فرهنگی
حوزه کلاس و محل آموزش
درک ناحیه رشد نزدیک برای معلمان و مدرسان مفید واقع است. ممکن است در محیط های آموزشی معلمان برای تعیین سطح مهارت های فعلی به ارزیابی دانش آموزان بپردازند. سپس دستور العمل هایی را ارائه دهند که محدودیت های توانایی کودکان را گسترش دهد.
در وهله نخست دانش آموزان نیازمند راهنمایی های یک بزرگسال یا یک همسال آگاه تر هستند. سپس به تدریج منطقه توسعه نزدیک آن ها گسترش خواهد یافت.
معلمان می توانند از نظریه اجتماعی- فرهنگی برای گسترش برنامه ریزی، سازماندهی آموزش و دروس کلاسی استفاده نمایند. به طور مثال معلم ممکن است کلاس را در گروه هایی سازماندهی کند که در آن کودکان کم مهارت با دانش آموزان دارای سطح مهارت بالا در یک گروه قرار بگیرند.
عرصه بازی و جامعه پذیری
نظریه ویگوتسکی برای اهمیت بازی در یادگیری ارزش قائل بود. وی بر این باور بود که کودکان از طریق بازی و تخیل قادر هستند توانایی های مفهومی و دانش خود را در جهان توسعه ببخشند.
معلمان و والدین قادر هستند از این مفهوم با فراهم آوری فرصت های مختلف برای کودکان در خصوص تجربه بازی استفاده نمایند.
فعالیت هایی نظیر بازی تخیلی و بازآفرینی رویداد های واقعی در رشد تفکر انتزاعی کمک شایانی می نمایند.
امیدواریم از خواندن مقاله ی ” نظریه اجتماعی- فرهنگی چیست؟” لذت برده باشید.
بیشتر بخوانید:
5 نظریه یادگیری و ساخت گرایی پیاژه
