هیجان یک برانگیختگی درونی است که در واکنش به یک محرک شکل می گیرد. یکی از رویکرد های روان درمانی، درمان هیجان مدار است. در درمان هیجان مدار با هدف شکل گیری احساس امنیت، آرامش و آسایش به تنظیم هیجانات توجه ویژه ای می شود. رویکرد هیجان مدار بر اساس ترکیبی از نظریه های انسان گرایانه نوین اعم از نظریه وجودی و تجربه گرایی ستیر تشکیل شده است.
ویژگی های درمان هیجان مدار
به برانگیختگی های درونی که در واکنش به یک محرک شکل می گیرند، هیجان اطلاق می شود. هیجانات دربردارنده ی ابعاد روانی و فیزیولوژیکی می باشند.
درمان هیجان مدار با عنوان EFT شناخته می شود. حروف اختصاری EFT مخفف عبارت ” Emotionally Focused Therapy” می باشد. درمان هیجان مدار از رویکرد روان درمانی بر اساس شواهد برخوردار است. در این رویکرد به نحوه تعملات بین فردی و روش تبدیل تعاملات به الگو و چرخه های ثابت تمرکز می شود.
هیجان مدار یک رویکرد است که با تمرکز بر شناسایی هیجانات، در راستای درمان اختلالات روانی کاربرد گسترده ای دارد. این رویکرد ماهیت انسان را فراتر از تجارب گذشته و شرطی شدن ها بر می شمارد و نسبت به انسان یک جهت گیری مثبت دارد.
انسان از قابلیت انتخاب و تصمیم گیری برخوردار است و می تواند در زندگی از ظرفیت های سازندگی، انگیزش، خلاقیت و آگاهی بهره مند گردد. در واقع انسان یک سیستم سازمان دهی پویا است که به صورت مداوم با محیط در تعامل است. انسان به عنوان اشرف مخلوقات می تواند شرایط خود را با محیط تنظیم سازد و در مقابل محیط را طبق میل خود تنظیم نماید.
اصلی ترین هدف درمان هیجان مدار، سوق دهی انسان به اموری است که با عنوان دلبستگی ایمن شناخته می گردد. عمده تمرکز روانشناس در درمان هیجان مدار، تنظیم هیجانات برای شکل گیری احساس آسایش، آرامش و امنیت است.
اساس رویکرد هیجان مدار
رویکرد درمانی هیجان مدار بر اساس تلفیقی از نظریات انسان گرایی نوین طراحی شده است. از مهم ترین نظریه هایی که رویکرد هیجان مدار را تحت تاثیر قرار داده اند می توان به نظریه وجودی، گشتالت درمانی پرلزاست، مراجع محوری راجرز، رویکرد تجربه گرایی ستیر و تئوری هیجان اشاره کرد.
مهم ترین دیدگاه های تاثیر گذار در رویکرد هیجان مدار
دیدگاه انسان گرایانه نوین
دیدگاه انسان گرایانه نوین گسترش دهنده نظریه های انسان گرایی سنتی است. در این رویکرد باور بر آن است که تمام موجودات زنده برای انسان سودمند هستند و ارزش هایی را برای انسان به ارمغان می آورند.
اساسی ترین ارزش انسان به عشق ورزی به موجودات اختصاص دارد. در سال های متمادی به موجب شکل گیری نابرابری در جنبه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی رابطه انسان و موجودات زنده با نزاع و کشمکش هایی مواجه شده است.
تنها راه بازگشت انسان به ارزش اساسی، ایجاد برابری اجتماعی است. برابری اجتماعی حاکی از محترم برشماردن انسان و ارائه حق انتخاب به او دارد.
نظریه انسان گرایانه نوین مبتنی بر ارزش هایی نظیر رشد، تجربه، کلیت، حضور و اعتبار، کثرت و قدرت تصمیم گیری شکل گرفته است.
رشد در دیدگاه انسان گرایانه نوین بیانگر تمایل انسان برای دستیابی به یک زندگی هدفمند، سالم و پیشرفت در جنبه های مختلف است.
تجربه به عنوان یکی از ارزش های حائز اهمیت در دیدگاه انسان گرایانه نوین، خواستار درک عناصر وجود انسان اعم از هیجان، تفکر ، شناخت و ادراک است.
مولفه حضور و اعتبار در شکل گیری ارتباطات انسان نقش بسزایی دارد. در واقع مفهوم حضور و اعتبار بیانگر آن است که انسان ها با یکدیگر به برقراری ارتباط می پردازند. زین پس به موجب مزیت های برقراری ارتباط می توانند در مسیر رشد و کمال گام بردارند.
نظریه دلبستگی
در نظریه دلبستگی اعتقاد بر آن است که نیاز کودکان شامل دو بخش کلی اعم از نیاز های دلبستگی و نیاز به کشف دنیای اطراف است.
مادر به عنوان یک پایگاه مراقبتی اولیه نقش چشمگیری در پاسخ دهی به نیاز های یک کودک ایفا می کند. اگر نیاز های کودک در موعد و به اندازه مناسب پاسخ داده شوند، یک احساس امنیت و اعتماد به فرد القا می گردد.
در مقابل اگر نیاز های اصلی یک کودک به طرق مناسب برآورده نشود، زمینه برای شکل گیری سبک دلبستگی ناایمن مهیا می شود و آینده کودک را تحت تاثیر قرار می دهد.
رویکرد تجربه گرایی
رویکرد تجربه گرایی به وسیله ی یک روانشناس به نام ستیر تنظیم شده است. از منظر ستیر انسان به موجب سه عامل نسبت به رشد و تحول گرایش دارد.
یکی از عوامل تاثیر گذار در تحول انسان ویژگی های ژنتیکی است که دربردارنده ی ظرفیت های هیجانی، فیزیکی و سرشتی می گردد.
علاوه بر این تعامل دائمی ذهن و بدن در تحول یک انسان نقش چشمگیری ایفا می کند. تعامل دائمی ذهن و بدن به ارزشی اطلاق می گردد که فرد برای اعضای بدن قائل است.
سومین عامل موثر در تحول انسان شامل تاثیرات طولی می شود که از رشد فرد نشات می گیرد.
در رویکرد تجربه گرایی به مفهوم ارتباط همخوان توجه ویژه ای می شود. در ارتباط همخوان ضرورت دارد انسان برای برقراری ارتباط مناسب و مستقیم به درجه ای از عزت نفس و خودآگاهی نایل گردد. زین پس به ابراز خواسته های فردی بپردازد و با جست و جو در دنیای درونی به یک خودشکوفایی دسترسی پیدا کند.
روان درمانی هیجان مدار؛ از گذشته تا کنون
یک روانشناس کانادایی به نام لزلی ساموئل گرینبرگ زاده ی 30 سپتامبر 1945 در آفریقا جنوبی، به عنوان توسعه دهندگان اولیه درمان هیجان مدار شناخته شده است. رویکرد هیجان مدار گرینبرگ شامل حوزه فردی و زوجی می باشد.
گرینبرگ تحصیل کرده رشته مهندسی است. وی ضمن فعالیت به عنوان مهندس، در رشته روانشناسی تبحر دارد. لزلی گرینبرگ با یک محقق در زمینه روانسناسی به نام لورا نورث راییس در خصوص انجام تحقیقات روان درمانی به مدت سه سال اقدام کرد. زین پس به یادگیری درمان گشتالت مشغول شد.
گرینبرگ برای بنیان گذاری پایه های رویکرد هیجان مدار، به ترکیب اندیشه های تئوری هیجان و انسان گرایی نوین پرداخت.
گرینبرگ با عنوان عضو هیئت تحریریه مجلات روان درمانی گسترده ای را منتشر کرده است. از برجسته ترین مجلات روان درمانی گرینبرگ می توان به مجله زناشویی و خانواده درمانی، مجله ادغام روان درمانی، مجله روانشناسی بالینی، مجله روانشناسی خانواده و تحقیقات روان درمانی اشاره کرد.
بهتر است بدانید عمده اقدامات روانشناس کانادایی، در خصوص زوج درمانی صورت گرفته است. همچنین گرینبرگ به عنوان پدید اورنده رویکرد هیجان مدار، به ریاست کلینیک هیجان مدار در تونتو در آمده است.
گونه های مختلف روان درمانی هیجان مدار
درمان هیجان مدار بر اساس گروه کاربردی شامل سه گونه متمایز است. هنگامی که روان درمانی هیجان مدار برای خانواده مورد استفاده قرار می گیرد با عنوان EFFT شناخته می شود.
درمان هیجان مدار زوجین، EFCT نام دارد. علاوه بر این، نوع روان درمانی هیجان مدار برای افراد منفرد با عنوان EFIT شناخته می گردد.
بهتر است بدانید اصلی ترین هدف از طراحی درمان هیجان مدار، حل مشکلات زوجین است. با این وجود رواشناسان می توانند با ایجاد تغییرات جزئی از درمان هیجان مدار برای رفع مشکلات افراد منفرد و خانواده استفاده نمایند.
کاربرد روش درمانی هیجان مدار
روان درمانی هیجان مدار در خصوص حل مشکلات انسان به ویژه در تعامل های زوجین مورد استفاده قرار می گیرد.
رویکرد هیجان مدار به زوجین در شناسایی عامل زمینه ساز آشفتگی کمک شایانی می کند و با برجسته سازی عامل شدت یابی هیجانات از سرزنش زوجین امتناع می نماید. در واقع رویکرد EFT می خواهد زوجین علت شدت یابی هیجانات را درک نمایند.
روان درمانی هیجان مدار برای درمان اختلال هایی نظیر اختلالات خلقی، شخصیتی نظیر شخصیت های مرزی، سوء رفتار های دوران کودکی، خوردن، اضطرابی و تعارضات زناشویی مفید واقع است.
از آنجایی که درمان هیجان مدار برای کمک به زوجین طراحی شده است، تیپ های شخصیتی گوناگون می توانند از این روش روان درمانی بهره مند گردند. درمان هیجان مدار ویژه زوجینی است که نسبت به آموزش شیوه حل مسائل و مشکلات اشتیاق دارند.
توجه داشته باشید که روان درمانی هیجان مدار برای زوجینی که در پروسه جدایی قرار دارند و شرکای عاطفی که در ابراز احساسات عملکرد نامناسبی دارند، موثر واقع نمی باشد.
در ادامه کاربرد روش درمانی هیجان مدار را بیان می کنیم:
- حل و فصل مسائل زندگی
- درمان افسردگی
- کاهش بی اعتمادی و خیانت
- ایجاد صمیمیت و حس دلبستگی
- بهبود اضطراب ناشی از ضربات روحی
- کاهش استرس تغییر رویه زندگی و خانواده
دوره های روانشناسی مرتبط موسسه آزاد عالی هفتاد با مدرک معتبر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری:
دوره زوج درمانی هیجان مدار – EFCT
دوره CBCT – زوج درمانی شناختی هیجانی رفتاری پیشرفته
انواع پاسخ های هیجانی در درمان هیجان مدار
در رویکرد درمانی هیجان مدار تلاش می شود تا با شناسایی هیجانات ناسازگار و نحوه مبدل شدن هیجان سازگار اولیه به ثانویه در موقعیت های گوناگون یک هیجان سازگار شکل بگیرد.
هیجان سازگار اولیه
نخستین هیجانی که فرد به یک موقعیت به صورت خودکار واکنش نشان می دهد، هیجان سازگار اولیه اطلاق می گردد. به طور مثال زمانی که یک پدر به موجب دیر رسیدن فرزند دچار هیجان ترس می شود، دچار هیجان سازگار اولیه شده است.
هیجان واکنشی ثانویه
یکی از هیجان هایی که تحت تاثیر افکار انسان شکل می گیرد، هیجان واکنشی ثانویه است. این نوع هیجان در مقابل هیجان اولیه قرار دارد و در قالب خشم و اضطراب نمایان می گردد.
هیجان ناسازگار اولیه
هیجان ناسازگار اولیه به مثابه ی هیجان سازگار اولیه نخستین پاسخی است که از جانب یک انسان بروز پیدا می کند. این نوع هیجان ناسالم است و از یک تعارض قدیمی اعم از احساس ترس و اضطراب نشات می گیرد.
هیجان ابزاری
در هیجان ابزاری هدف فرد تحت تاثیر قرار دادن اشخاص است. این نوع هیجان قادر است به صورت هشیارانه و ناهشیارانه شکل بگیرد.
همچنین بخوانید:
مدیریت هیجان چیست؟ 10 راهکار مدیریت هیجان
مراحل درمان هیجان مدار
توقف چرخه مشکل ساز
در مرحله توقف چرخه مشکل ساز روان درمانگر به بررسی شیوه تعامل زوجین می پردازد. روان درمانگر در جلسه های ابتدایی درمان به کاهش اختلاف نظر های زوجین تمرکز می کند.
گام اول
در گام نخست درمان هیجان مدار، مسائل کلیدی که زمینه ساز شکل گیری مشکل شده اند، تعیین می گردند.
گام دوم
در گام دوم می بایست الگو های منفی تعامل که سبب شکل گیری مسائل کلیدی و اختلافات می شوند را مشخص سازید.
گام سوم
در گام سوم روان درمانگر به مراجعه کننده کمک می کند تا هیجانات منفی و ترس های مجهول را شناسایی کند. در واقع هیجانات منفی زمینه ساز به وجود آمدن الگو های منفی تعامل هستند.
گام چهارم
روان درمانگر در مرحله چهارم برای پی بردن افراد به فاصله عاطفی، به بیان متفاوت الگو های منفی تعامل، هیجانات، ترس ها و نیاز های دلبستگی می پردازد.
ایجاد تغییر و تحول در الگو های تعامل
روان درمانگر در مرحله میانی درمان، با همکاری زن و شوهر در راستای پیدا کردن راه کار هایی برای تشکیل روابط جدید و پایدار گام بر می دارد.
گام پنجم
در گام چهارم درمان هیجان مدار، روان شناس به زوجین در خصوص بیان احساسات عمیق و نیاز های دلبستگی کمک شایانی می کند.
گام ششم
زین پس شرکای عاطفی از منظر نحوه ابراز دلسوزی و پذیرش احساسات و نیاز های دلبستگی مورد راهنمایی قرار می گیرند.
گام هفتم
در گام هفتم زوجین به وسیله روان درمانگر برای چگونگی بیان احساسات و نیاز های دلبستگی آموزش می بینند. علاوه بر این، نحوه گفت و گو در خصوص موضوع هایی که زمینه ساز شکل گیری اختلف است، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.
ایجاد ثبات و یکنواختی
گام هشتم
در مرحله ایجاد ثبات و یکنواختی در راستای گفت و گو شرکای عاطفی درباره مشکلات قدیمی و اتخاذ راه حل های جدید به استفاده از سبک های جدید ارتباطی مورد راهنمایی قرار می گیرند.
گام نهم
در گام نهم شرکای عاطفی با مهارت های برقراری یک رابطه موثر آشنا شده اند و می توانند از الگو های جدید تعامل در زندگی زناشویی بهره مند شوند.
وجه تمایز درمان هیجان مدار و روش های مختلف زوج درمانی
روش های متنوع زوج درمانی شامل ابزار و مهارت هایی هستند که در بهبود روابط زوجین نقش بسزایی ایفا می کنند. این در حالی است که در روش درمانی هیجان مدار تلاش می شود تا هیجانات در خلال بحث و مشکل بررسی شوند. در واقع در درمان هیجان مدار ضرورت دارد فرد از دسترسی به الگو های نامطلوب خوددداری نماید و در راستای بهبود تعاملات فردی با دیگران اقداماتی را انجام دهد.
بیشتر بخوانید:
کمرویی چیست، ریشه آن کجاست و چگونه درمان می شود؟
