رفتار درمانی دیالکتیک یا DBT (Dialectical behavior therapy) یک روان درمانی مبتنی بر شواهد است. این روش درمان در راستای درمان اختلال شخصیت مرزی، افسردگی مزمن، اختلال دو قطبی، خود آزاری و اختلال کمبود توجه- بین فعالی کاربرد دارد. ما در این مقاله قصد داریم درباره چیستی، کاربرد و راهبرد های رفتار درمانی دیالکتیک مباحثی را ارائه دهیم.
رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیکی نوعی درمان گفتاری به شمار می رود که بر درمان شناختی- رفتاری تمرکز دارد. اصلی ترین هدف رفتار درمانی دیالکتیکی، کمک به درمانجو برای درک احساسات دشوار است.
درمانگران در رفتار درمانی دریالکتیکی سعی دارند تا به مراجع مهارت های مدیریت را آموزش دهند. در طی این روند فرد می تواند به ایجاد تغییرات مثبت در زندگی بپردازد.
یکی از عناوین رفتار درمانی دیالکتیکی، DBT است. حروف اختصاری DBT نشان از اصطلاح ” Dialectical Behavior Therapy” دارد.
واژه ” دیالکتیکی” در معنی تلاش برای درک دو مفهوم متضاد کاربرد دارد. به طور مثال ممکن است بین پذیرش خود و تغییر رفتار تناقض هایی وجود داشته باشد. در این گونه شرایط رفتار درمانی DBT نحوه دستیابی به دو هدف مذکور را آموزش می دهد.
عمده تمرکز رفتار درمانی دیالکتیکی به ابعاد روانشناختی اختصاص دارد.
جلسات درمانی DBT تحت شدت و نوع بیماری تعیین می گردد. درمانگران در طول جلسات درمان از روش های تعادل پذیر و قابل تغییر استفاده می نمایند.
دوره مرتبط موسسه آزاد عالی هفتاد ویژه روانشناسان، روان درمانگران، دانشجویان و مشاوران:
کارگاه رفتار درمانی دیالکتیک DBT
دوره آسیب شناسی روانی و مصاحبه بالینی کودکان با مشکلات رفتاری
رفتار درمانی دیالکتیک؛ از گذشته تا کنون
رفتار درمانی دیالکتیک در سال های پایانی دهه 1980 به وسیله ی یک محقق روانشناسی به نام دکتر مارشا لینهان و تیم همکاران وی در دانشگاه واشنگتن طراحی شد.
به استناد از برخی روایات زمانی که دکتر مارشا لینهان دریافت که درمان شناختی- رفتاری کارایی مناسبی برای درمان اختلال شخصیت مرزی ندارد، در راستای ایجاد یک متد درمانی جدید با عنوان DBT اقدام کرد.
روش درمانی DBT دربردارنده ی یک فرایند فلسفی با عنوان دیالکتیک است. این روش درمانی بر این باور مبتنی است که همه امورات در جهان ساخته ی تضاد هستند.
کاربرد رفتار درمانی دیالکتیک
رفتار درمانی دیالکتیکی در وهله اول با هدف درمان اختلال شخصیت مرزی طراحی شد. زین پس در راستای درمان افسردگی، تمایل به خودکشی و خود آزاری مورد استفاده قرار گرفت.
رفتار درمانی دیالکتیکی قادر است برای اشخاصی که در تنظیم عواطف با مشکل رو به رو هستند، موثر واقع است. همچنین DBT برای افرادی که با بروز رفتار های غیرمعقول سبب تداخل آسیب به خود می شوند، کمک شایانی می کند.
از سری رفتار هایی که سبب تداخل آسیب به خود می شود می توان به اختلالات خوردن، سوء مصرف مواد مخدر و الکل اشاره کرد.
جالب است بدانید که در مواردی رفتار درمانی دیالکتیکی برای درمان اختلال اضطراب پس از سانحه کاربرد دارد.
در ادامه مهم ترین کاربرد های رفتار درمانی دیالکتیکی را بیان می کنیم:
- اختلال افسردگی مزمن
- اختلال دوقطبی
- اختلال وسواس فکری- عملی
- اختلال اضطراب عمومی
- اختلال کمبود توجه –بیش فعالی
- درمان بازماندگان سوء استفاده جنسی
- اختلالات خلقی
- آسیب های مغزی تروماتیک
- اختلال پرخوری
- اختلالات ساختگی
فواید رفتار درمانی دیالکتیک چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیک یا DBT یک روش درمانی مبتنی بر شواهد است که ابتدا برای درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) توسعه یافته است و در حال حاضر برای درمان مشکلات روانی متنوع و گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان دیالکتیک بر مبانی ذهنگرایی مثبت، تعاملات موثر، نظریه اعتقادات، تمرکز بر حس‌گرایی، و آموزش مهارت‌های حسی استوار است.
در ادامه مهم‌ترین فواید رفتار درمانی دیالکتیک را عنوان می‌کنیم.
کاهش سطح تنش و اضطراب
مهارت‌های یادگیری شده در روش درمانی دیالکتیک به فرد کمک می‌کند تا با شرایط تنش زا و موقعیت‌های ناگوار در زندگی بهتر سازگار شود و به نحوی به مدیریت اضطراب و استرس در فرد کمک می کند.
تقویت خودشناسی
روش‌های مختلف در درمان دیالکتیک مانند تمرینات خودآگاهی، به فرد کمک می‌کنند تا خودشناسی خود را بهبود ببخشد و به شناخت بهتر از خود و احساسات خود دست پیدا کند.
مهارت‌های برقراری روابط
درمان دیالکتیک به فرد یاد می‌دهد که چگونه بهترین رفتارهای خود را در ارتباط با دیگران اجرا کند و در نتیجه، بهبود روابط شخصی، حرفه‌ای و اجتماعی خود را تجربه کند.
کاهش افکار منفی
درمان دیالکتیک به فرد کمک می‌کند تا با کاهش افکار منفی و خودکشی، به تصمیمات بهتری در زندگی خود دست یابد.
بهبود کنترل عواطف
با آموزش مهارت‌های حسی مانند تمرینات تنفسی، فرد می‌تواند به بهبود کنترل عواطف خود بپردازد و احساسات خود را بهتر مدیریت کند. این مهارت‌ها به فرد کمک می‌کنند تا احساسات منفی را کاهش دهد، احساسات خود را درک کند و با آنها بهتر سازگار شود.
ارتقای کیفیت زندگی
درمان دیالکتیک با ارائه مهارت‌های موثری به فرد کمک می‌کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد. این مهارت‌ها شامل افزایش توجه به حالت حاضر، مدیریت استرس، بهبود روابط شخصی و اجتماعی و بهبود خودشناسی است.
کاهش رفتارهای خطرناک
روش درمانی دیالکتیک به فرد کمک می‌کند تا رفتارهای خطرناک مانند خودکشی، اعتیاد، اختلالات خوردن، خرید بی‌رویه و … را کاهش دهد و به تصمیمات بهتری در زندگی خود برسد.
شایان ذکر است که روش درمانی دیالکتیک به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های موثری را یاد بگیرد و با مشکلات روانی خود بهتر سازگار شود. با این کار، فرد می‌تواند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد و به یک زندگی سالم‌تر و خوشبخت‌تر دست یابد.
عملکرد رفتار درمانی دیالکتیکی
رفتار درمانی دیالکتیکی نوعی رویکرد روان درمانی مبتنی بر شواهد است.
درمان فردی
درمان فردی DBT توسط یک متخصص مجرب و آموزش دیده شکل می گیرد. در این روش مهارت های رفتاری خاصی به بیمار آموزش داده می شود که با چالش های زندگی فرد در انطباق است.
در واقع در جلسات روان درمانی پویشی و فردی به مشکلاتی که بیمار با آن ها مواجه است توجه می شود. جالب است بدانید که رفتار های خودآزارانه و خودکشی گرایانه در اولویت درمان هستند.
در مواردی مباحثی در خصوص افزایش کیفیت زندگی و روش های بهبود آن مطرح می گردد. علاوه بر این، سعی می شود تا با کاهش اضطراب بیمار، زمینه برای ارتقا عزت نفس مهیا گردد.
درمان گروهی
جلسات رفتار درمانی گروهی به صورت میانگین در 2 الی 3 ساعت شکل می گیرد.
در درمان گروهی تکنیک های نوین تعامل یا اثربخشی بین فردی، مهارت های رفتاری، ایفای نقش و مهارت های افزایش هوشیاری فراگیر به بیماران آموخته می گردد.
مشاوره تلفنی
در مشاوره تلفنی مراجع قادر هستند در طول جلسات با درمانگران تماس برقرار کنند و در خصوص رفع مشکلات و دشواری های زندگی مورد راهنمایی واقع شوند.
بیشتر بخوانید: ویژگی های مشاوره موثر و مشاور خوب
پذیرش و تغییر
در فرایند پذیرش و تغییر درمانگران استراتژی هایی را در خصوص پذیرش احساسات، مشکلات و ویژگی های خود آموزش می دهند. علاوه بر این، سعی می شود مهارت هایی به مراجعین آموخته گردد که زمینه را برای ایجاد تغییرات مثبت در رفتار و تعاملات به ارمغان بیاورد.
علاوه بر این، درمانگران DBT با هدف افزایش توانایی های مراجع مهارت های جدیدی را در اختیار بیماران قرار می دهند.
رفتار و شناخت محوری
در فرایند شناخت تمرکز بیماران به تغییر عقاید، افکار، عملکرد ها و رفتار های مفید و مخرب جلب می شود.
زین پس مراجعین نحوه تجزیه و تحلیل الگو های رفتاری مخرب را فرا می گیرد. در طی این روند قابلیت جایگزین سازی الگو های سالم را کسب می نمایند.
حمایت مداری
یکی از مولفه های حائز اهمیت در رفتار درمانی دیالکتیکی حمایت و همکاری است. در واقع از آنجایی که مراجعه نسبت به شناسایی نقاط ضعف و قوت تشویق می شوند، مورد حمایت درمانگران DBT قرار دارند.
همکاری
همکاری به عنوان یک روش درمانی DBT مستلزم توجه به رابطه بین درمانگر و بیمار است. در طول جلسات درمانی به مراجع آموزش داده می شود تا با برقراری ارتباط به طور موثر با تیم درمان همکاری نمایند.
به عبارتی دیگر درمانگر بیمار را برای گفت و گو درباره مشکلات تشویق می نماید. زین پس روش های گوناگون تعامل با دیگران و مهارت های آرام کننده توسط درمانگر ارائه می شود.
از آنجایی که آموزش مهارت های آرام کننده جزء حیاتی ترین بخش رفتار درمانی دیالکتیکی به شمار می روند، تلاش می شود تا به صورت هفتگی آموزش داده شوند.
همچنین بخوانید:”رفتار درمانی شناختی (CBT) چیست“
پروتکل رفتار درمانی دیالکتیک چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) نوعی روش درمانی است که برای کمک به افرادی با اختلالات شخصیتی و افرادی که با مشکلات شدید هیجانی و رفتاری طراحی شده است.
پروتکل اصلی درمان DBT به شرح ذیل است:
مرحله آمادگی
در مرحله آمادگی، درمانگر در خصوص بهبود زندگی مراجع به تغییرات و درک اهمیت آنها توجه ویژه‌ای دارد. افراد این مرحله را با شناخت تعارضات درونی خود و نیاز به کمک و درمانی شروع می‌کنند.
مرحله تحلیل فردی
در این مرحله، فرد با همراهی مشاور به بررسی تجربیات گذشته خود و آثار آن بر روی زندگی فعلی خود می‌پردازد. در مرحله تحلیل فردی، شخص با توجه به تجربیات خود، ابزارهایی را برای مقابله با افکار و رفتارهای نامناسب آموزش می‌بیند.
مرحله آموزش
در مرحله سوم، افراد با مباحث مختلفی مانند مهارت‌های حل مسئله، مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های احساسی و مهارت‌های مدیریت استرس آشنا می‌شوند. هدف این مرحله آموزش افراد برای بهبود مهارت‌های کاربردی در زندگی روزمره است.
مرحله اجرا و تمرین
در مرحله اجرا و تمرین، افراد با مشاور خود به تمرین مهارت‌هایی که در مرحله قبل آموخته‌اند، می‌پردازند. این تمرینات به صورت فعالیت‌های روزمره مانند بحث با دیگران، رفتار در مواجهه با شرایط استرس‌زا و مدیریت شدن احساسات شدید انجام می‌شوند.
مرحله تحول
در این مرحله، افراد با استفاده از مهارت‌های آموخته شده، بر روی تغییر رفتار و افکار خود کار می‌کنند و سعی می‌کنند به یک سبک زندگی سالم و تعادل‌یافته دست پیدا کنند. در این مرحله، افراد به توانایی خود در مدیریت احساسات، بهبود روابط شخصی، و بهبود کیفیت زندگی خود اعتماد پیدا می‌کنند.
مرحله حفظ پیشرفت
در مرحله آخر، مراجع برای حفظ پیشرفت خود در زندگی از مهارت‌های آموخته شده در مراحل قبل استفاده می‌کنند و به تمرین و تکرار مهارت‌های خود ادامه می‌دهند. این مرحله به عنوان یک فرایند نگهداری و بهبود پایدار برای بهبود زندگی شخصی به شمار می‌رود.
در کل، روش درمانی DBT به شکل یک فرایند مرحله‌ای طراحی شده است که به افراد کمک می‌کند مهارت‌های ارتباطی، احساسی و رفتاری خود را بهبود بخشند. این روش به عنوان یک روش درمانی موثر در کاهش اختلالات شخصیتی، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی شناخته شده است.
راهبرد های رفتار درمانی دیالکتیکی
در رفتار درمانی دیالکتیکی با بهره گیری از چهار راهبرد اعم از تحمل پریشانی، ذهن آگاهی، کنترل احساسات و اثربخشی درون فردی نحوه تغییر رفتار آموزش داده می شود.
تحمل پریشانی
عمده تمرکز مهارت تحمل پریشانی، پذیرش خود و وضعیت کنونی است. در راستای مدیریت یک بحران چهار روش خود آرام سازی، حواس پرتی، تفکر درباره جوانب مثبت و منفی و بهتر سازی لحظات کاربرد دارد.
تکنیک های تحمل پریشانی در آمادگی درمانجو برای احساسات شدید نقش بسزایی دارند و فرد را با یک نگاه مثبت بلند مدت آماده ی سازگاری با چالش های زندگی می کنند.
ذهن آگاهی
یکی از مهم ترین راهبرد های رفتار درمانی دیالکتیکی، پرورش ذهن آگاهی است. در ذهن آگاهی تلاش می شود تا درمانجو کلیه تمرکز را به زمان حال اختصاص دهد.
با تمرکز به زمان حال مراجعه کننده می تواند به اتفاقات درونی اعم از عواطف، احساسات و افکار توجه نماید. علاوه بر این، از حواس خود جهت هماهنگی با اتفاقات جهان اطراف استفاده نماید.
یکی از مزیت های بالقوه مهارت ذهن اگاهی، کاهش درد های عاطفی است. در واقع این مهارت به مراجعه کننده کمک می کند تا به بهره گیری از مهارت های مقابله ای سالم تمرکز داشته باشد. سپس با کسب آرامش از بروز رفتار های تکانشی و الگو های فکری منفی پیشگیری کند.
تنظیم احساسات
به جرئت می توان گفت استراتژی تنظیم احساسات، به مثابه ی چراغی می ماند که احساسات را در مسیر مناسب هدایت می نماید.
در تکنیک کنترل و تنظیم احساسات مهارت هایی برای شناسایی، نامگذاری و تغییر احساسات آموزش داده می شود.
بی شک فردی که بتواند به شناسایی احساسات منفی شدید بپردازد و با آن ها سازگاری داشته باشد، به طرز قابل توجهی از آسیب پذیری عاطفی فرد کاسته می گردد.
بدین ترتیب تجربیات احساسات مثبت به ارمغان می آید.
از سری مهارت هایی که رفتار درمانی دیالکتیکی در بخش تنظیم احساسات مطرح می کند، می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- بهره گیری از مهارت های تحمل پریشانی
- کاهش میزان آسیب پذیری احساسی
- انجام فعالیت های مثبت
- شناسایی موانع و مشکلات موجود در راه تغییر احساسات
- آموزش تشخیص مناسب احساسات
بیشتر بخوانید: آسیب شناسی روانی چیست؟
اثربخشی درون فردی
هدف اثربخشی درون فردی، شکل گیری روابط قاطعانه است. یک رابطه قاطعانه از بیان نیاز های به صورت صریح و بیان “نه” برخوردار است.
به عبارتی دیگر در اثربخشی درون فردی تلاش می شود تا ضمن حفظ و نگهداری رابطه به شکل مثبت، نیاز های طرفین برطرف گردد.
با تکنیک اثربخشی درون فردی مراجعین نحوه برقراری ارتباط به موثر ترین شکل را آموزش می بیند و یاد می گیرند که چگونه به طور موثر گوش بسپارند. با انسان های چالش برانگیز مک=واجه شوند و برای اطرافیان احترام و ارزش قائل شوند.
مناسب ترین افراد برای رفتار درمانی دیالکتیکی
به طور کلی درمان به روش DBT برای افرادی مناسب واقع است که به ایجاد تغییرات مثبت در خود متعهد هستند. در اکثر موارد کسانی که در راستای آغاز درمان آمادگی دارند و سرسختانه نسبت به انجام تکالیف آماده هستند، عملکرد موثری دارد.
علاوه بر این اگر جزء افرادی هستید که به زمان حال و آینده تمرکز دارید و در مقابل از فکر کردن به گذشته اجتناب می کنید، می توانید در جلسات رفتار درمانی دیالکتیکی شرکت کنید.
محققان بر این باور هستند که میزان اثربخشی روش درمانی DBT تحت تاثیر سن، گرایش جنسی، نژاد، قومیت، هویت جنسی و جنس متغیر است.
امیدواریم از خواندن مقاله ” رفتاردرمانی دیالکتیک (DBT) چیست؟ کاربرد DBT ” لذت برده باشید.
بیشتر بخوانید:
تغییر رفتار در روانشناسی چیست؟
